KEMİK İLİĞİ TRANSPLANTASYONU
Lösemi:
Kemik iliğinde yapılan beyaz kan hücrelerinin (aktuvar) kanseridir. Löseminin akut ve kronik olmak üzere iki tipi vardır.
1. Akut lösemi; birden ortaya çıkar, hızla ilerler. Bunların da iki alt tipi vardır:
-Akut lenfoblastik lösemi
-Akut myeloblastik lösemi
2. Kronik lösemi ise, daha yavaş seyirli olan, hastayı birden kötüleştirmeyen lösemilerdir. Bu da iki alt tipe ayrılır:
-Kronik miyelositer lösemi
-Kronik lenfositer ösemi
Akut Lösemilerde kanda lökosit sayısı düşük, normal, yüksek olabilirken, kronik lösemilerde kanda lökosit sayısı artmıştır. Löseminin hangi tip olduğu, hastanın muayenesinin yanısıra, kan ve kemik iliğindeki hücrelerin mikroskop altında incelenmesi ve bazı özel boyalar ile boyanması, ileri laboratuar incelemeler yapılarak hematologlar tarafından konur. Her lösemi tipinin kendine özgü birçok alt tipi ve tedavi şekli vardır.
Lenfoma:
Lenfositlerin oluşturduğu kanser tipidir. Lenf dokusunun habis tümörüne verilen genel bir isimdir. Kötü huylu lenfoid hücreler, normal lenfositler gibi lenf düğümü, dalak, kemik iliği, kan ve diğer organlarda çoğalır. İki ana gruba ayrılır.
-Hodgkin hastalığı
-Hodgkin dışı lenfoma
-
Kök hücre nakli ve kemik iliği nakli:
İnsan vücudunda her dokunun oluşmasını, çoğalmasını veya onarımını sağlayan esas hücreler kök hücreleridir. Kan yapımı için gerekli kök hücrelerin (hematopoietik kök hücre) en çok bulunduğu yer kemik iliğidir. Bunun dışında, çevre kanı denilen damarlardaki kanda ve bebeklerin kordon kanında da bulunur.
Kemik iliği naklinde temel amaç kan yapıcı kök hücrelerin toplanarak hastaya verilmesidir. Bunu yaparken;
-Kan yapıcı kök hücreden çok zengin olan kemik iliği
-Periferik damar (çevre kanı)
-Göbek kordon kanı (çevre kanı) kullanılabilir.
Kemik iliği nakli hematolojik malignitelerden;
-Akut lenfoblastik lösemi
-Akut myeloblastik lösemi
-Myelodisplastik sendrom
-Kronik myeloid lösemi
-Juvenil myelomonositik lösemi
-Hodgkin hastalığı
-Non hodgkin lenfoma tedavisinde kullanılır.
Ayrıca aplastik anemi gibi bazı benign hematolojik hastalıkların tedavisinde de kullanılmaktadır.
Tüm lösemili hastalara kemik iliği nakli gerekli değildir. Çağdaş kemoterapi rejimleri ile başarılı tedaviler elde edilmektedir. Ancak hastalığı erken tekrarlamış veya çok yüksek riskli olan lösemili hastalarda nakil yapılması uygun görülmektedir.
Kemik iliği nakil hastanın kendisinden alınan kemik iliğinin kendisine verilmesi şeklinde yapılır ise otolog, başkasının kemik iliğ hücreleri alınarak hastaya verilir ise allojeneik nakil olarak isimlendirilir. Allojeneik nakiller, kardeşten (en sık), anne-babadan, diğer akraba bireylerinden (nadir) ve akraba dışı gönüllü vericilerden yapılabilir.
Her anne, baba, kardeş uygun verici olamamaktadır. Doku tipi uygun vericinin aile içerisinde bulunma oranı %25’tir ve akrabalar ile bu oran en fazla %30’a yükselmektedir. HLA antijenleri adı verilen doku tipi proteinleri alıcı ve verici arasındaki uyumluluğuna göre değerlendirilerek nakil süreci değerlendirilmektedir:
-8/8 veya 10/10: tam uyum;
-7/8 veya 9/10: iyi uyum;
-5/10-8/10: haploidantik;
-kordon kanları için 4-6/6 uyum yeterlidir.
Akraba içi uyumlu verici bulunamadığında; hekim uygun görür ise ülkemizdeki doku bankaları ile uluslararası gönüllü kemik iliği verici bankalarını tarayarak dünyadan verici bulunması işlemini yapabilir. Buralardan çevre kanı kök hücreleri, kemik iliği veya kordon kanı bulunabilmektedir.
Kemik iliği veya kök hücre verecek gönüllüler 18-50 yaş arasında, bilgilendirilmiş ve onam vermiş olan sağlıklı bireyler olmalıdır. Gönüllüler Türkiye çapındaki Kızılay Merkezleri aracılığıyla kök hücre bağışında bulunabilirler.
Kemik iliği naklinde tedavi başarısı %100 değildir. Başarı oranını hastanın durumu, hastalığın cinsi ve dönemi, habis hastalıklar için tam kontrol altında bulunup bulunmadığı, yaşanan komplikasyonlar ve istenmeyen etkiler gibi pek çok faktör belirler. Hatta kemik iliği nakli sonrası hastalık tekrarlayabilmektedir.
Kemik iliğinden kök hücreler; steril ameliyathane koşullarında toplanır. Genel veya spinal (belden uyuşturularak) anestezi altında kemik iliği alma iğneleri yardımı ile alıcıya yetecek miktarda kemik iliği toplanır.
Çevre kanından kök hücreler; aferez cihazı adı verilen bir cihaz yardımı ile vericinin kolundaki toplardamarlara yerleştirilen iğneler veya damarları uygun olmayanlarda büyük bir toplardamara yerleştirilen kateterler kullanılarak kan içerisindeki kök hücreler toplanır.
Kemik iliği veya kök hücre vermek zararlı değildir. Alınan hücrelerin yerine birkaç hafta içerisinde yenisi üretilmektedir. Genel anestezi veya spinal anesteziye ait yan etkiler veya riskler vardır. Nadiren de olsa kana karışan oluşumlar nedeni ile emboli (kemik iliğinden dolaşıma geçen pıhtı, yağ vs. nedeni ile oluşan damar tıkanıklığı) riski de bulunmaktadır.
Hastanelerimizde kan bankalarında çok fazla kan ihtiyacımız olmakta; ayrıca Kızılay aracığıyla kök hücre gönüllü verici bankalarına başvurulabilmekte. Hem hekim hem de anne olarak sizden ricam; kan bağışı ve kök hücre gönüllü vericisi olma konusunda duyarlı olmanız ve çocuklarımıza bu konuda eğitim vermeniz…
Uzm.Dr.Sude Hatun AKTİMUR
Hematoloji Uzmanı